του Νικολάου Π. Παππά, Πολιτικού Επιστήμονος
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ρήξη στις 21/1/2017
Ένα βασικό ερώτημα για την τεχνολογία και την εποχή που ζούμε, είναι το κατά πόσο θα μπορούσε να επηρεάσει θετικά ή αρνητικά την ατομική, την κοινωνικo-οικονομική και την πολιτική δομή των κρατών. Η απάντηση είναι διττή, καθώς τα θετικά και τα αρνητικά αλληλοσυγκρούονται, πολλές φορές συνυπάρχοντας. Για την ατομική και την οικονομική βλέπουμε ήδη τα αποτελέσματα της. Για την κοινωνικο-πολιτική της όψη, όμως, δεν θα λέγαμε ότι έχουμε δει ακόμη και πολλά.
Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή. Το πρώτο κομμάτι στο οποίο η τεχνολογία έχει οδηγήσει σε κολοσσιαίες αλλαγές είναι η οικονομία. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα, η δυνατότητα να μεταφερθούν τεράστια κεφάλαια σε ένα δευτερόλεπτο από μία χώρα σε μια άλλη, η δυνατότητα γενικότερα των εταιριών να εγκαθιστούν θυγατρικές εταιρίες σε όποια χώρα επιθυμούν, έχει οδηγήσει σε μια αλλαγή η οποία βρίσκεται πάνω από τις δυνάμεις των κρατών. Η οικονομία κινείται υπεράνω των κυβερνήσεων, με αποτέλεσμα τα κράτη να αδυνατούν να ελέγξουν τις διεθνείς αγορές.
Όμως ακόμη και σε αυτόν τον τομέα, η τεχνολογία δεν έχει αλλάξει τόσο την ζωή μας όσο θα την αλλάξει στο μέλλον. Το μέλλον αναπτύσεται ήδη σε ορισμένες περιοχές στην Ασία. Ήδη στην Ιαπωνία λειτουργούν εργοστάσια τα οποία λειτουργούν χωρίς ανθρώπινο δυναμικό στο εσωτερικό τους. Η τεχνολογία λοιπόν σε μερικές δεκαετίες θα έχει σχεδόν αντικαταστήσει το εργατικό δυναμικό. Μια τέτοια εξέλιξη θα συνέφερε πολύ τους ανθρώπους των αγορών, καθώς θα τους γλίτωνε από τα συνδικάτα και τα όρια που πιθανών θα τους έβαζαν οι κυβερνήσεις. Ταυτόχρονα η παραγωγή θα αυξανόταν, οι μηχανές θα λειτουργούσαν επί 24ώρου βάσεως, και τα κέρδη θα ήταν πολλαπλάσια. Όσο αυτή η εξέλιξη θα προχωράει, η κοινωνία θα βυθίζεται όλο και περισσότερο στην απόγνωση και στην φτώχεια.
Εδώ όμως μπαίνει και ο κοινωνικο-πολιτικός τομέας, για τον οποίο είπαμε ότι η τεχνολογία δεν έχει ακόμη οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές. Το βασικό ερώτημα είναι το πώς θα μπορέσει η κοινωνία να αντιδράσει στην παντοδυναμία των αγορών και στην μελλοντική αντικατάστασή της ως εργατικό δυναμικό από τις μηχανές. Στο πρώτο ερώτημα, η απάντηση είναι η είσοδος της κοινωνίας στο πολιτικό σύστημα. Όπως υποστηρίζει ο καθηγητής Γιώργος Κοντογιώργης, το ζήτημα της παντοδυναμίας των αγορών έναντι των κρατών είναι πρωτίστως πολιτικό. Η πολιτική αδυναμία της κοινωνίας, είναι ο λόγος για τον οποίο οι αγορές μπορούν και την εκμεταλεύονται χωρίς να λογοδοτούν σε κανέναν. Η είσοδος της κοινωνίας στο πολιτικό σύστημα, θα ανάγκαζε τις αγορές να εναρμονιστούν με τις πολιτικές που αυτή θα επέβαλλε, κι έτσι θα ερχόταν η ισορροπία δυνάμεων. Το υπάρχον πολιτικό σύστημα είναι δέσμιο της διεθνούς των αγορών και ως εκ τούτου πολιτικά αδύναμη.
Από την άλλη, το πρόβλημα της αντικαταστάσεως των ανθρώπων από μηχανές, είναι σίγουρο ότι στο μέλλον θα δημιουργήσει μεγάλες κοινωνικές αναταραχές, οι οποίες θα οδηγήσουν και σε μεγάλες κοινωνικές αλλαγές. Μία λύση στο πρόβλημα αυτό στο ζήτημα αυτό (χωρίς να σημαίνει ότι υποχρεωτικά θα υιοθετηθεί αυτή) έχει δωθεί από το παρελθόν, και συγκεκριμένα από την Αθηναϊκή δημοκρατία. Όταν η Αθηναϊκή κοινωνία ωρίμασε και «ολοκληρώθηκε» ανθρωποκεντρικά μέσω της δημοκρατικής ιδεολογίας, βρέθηκε σε ένα δίλλημα σχετικά με την εργασία. Η «εξαρτημένη» εργασία (δηλ. παραχώρηση της ελευθερίας για ένα χρονικό διάστημα με αντάλλαγμα τον μισθό) θεωρήθηκε εμπόδιο στην κοινωνική ελευθερία με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί στην πόλη μια ιδεολογία υπέρ της απελευθερώσεως του πολίτου από την εργασία. Αποτέλεσμα της ιδεολογίας αυτής ήταν να αποχωρήσουν οι Αθηναίοι αυτοβούλως από την πρωτογενή παραγωγή και την δημιουργία πλούτου, καθώς θεωρούσε ότι αυτό την εμποδίζει από την συμμετοχή της στα κοινά («κοινωνία της σχόλης»), και προχώρησε στην άμεση αντικατάστασή της από «δούλους». Οι «δούλοι» αυτοί (οι οποίοι να τονίσουμε ότι δεν έχουνε καμία σχέση με τους δουλοπάροικους της Δυτικής Ευρώπης) αντικατέστησαν τους Αθηναίους πολίτες στην πρωτογενή παραγωγή, ενώ οι Αθηναίοι μπόρεσαν χωρίς να έχουν το άγχος της επιβιώσεως να ασχοληθούν απερίσπαστα με την πολιτική διακυβέρνηση.
Όμως τότε γεννήθηκαν άλλα δύο ερώτημα: πρώτον, το πώς θα μισθώνονταν οι Αθηναίοι οι οποίοι πλέον δεν είχαν εργασία, και δεύτερον, το πώς θα μοιραζόταν στην κοινότητα ο παραγώμενος από τους δούλους πλούτος. Έτσι, οι Αθηναίοι αποφάσισαν την καθιέρωση του πολιτικού μισθού, τον οποίο λάμβανε κάθε Αθηναίος μετά από κάθε συμμετοχή του στις συνεδριάσεις της βουλής. Ο μισθός αυτός διανεμόταν με τέτοιον τρόπο, ώστε έφτανε για μια αξιοπρεπή διαβίωση.
Αυτή λοιπόν θα μπορεί να είναι η λύση στο μελλοντικό πρόβλημα. Μια λύση η οποία διδάσκεται από το παρελθόν (χρονικά), αλλά ταυτόχρονα και μέλλον εξελικτικά και ανθρωποκεντρικά. Εφόσον η κοινωνία θα έχει μπει στο πολιτικό σύστημα (διότι αν δεν βγει από την πολιτική της αδυναμία, θα αδυνατεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματά της), κι αφού αντιμετωπίσει τις αγορές, από τις οποίες δεν θα στοχεύει την δήμευση αλλά την ενορμόνισή τους με την κοινωνία, θα μπορέσει να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία υπέρ της. Η τεχνολογία, ως νέος «δούλος» θα αναλάβει την παραγωγή του πλούτου (είτε μέσω κρατικών, είτε μέσω ιδιωτικών επιχειρήσεων), τον οποίο η πολιτεία θα καρπώνεται και θα μοιράζει στην συνέχεια σε όσους πολίτες θα συμμετέχουν στα κοινά.
Για να συμβεί όμως αυτό, χρειάζονται να περάσουν οι κοινωνίες από πολλά άλλα εξελικτικά στάδια, και ο χρόνος που θα χρειαστεί για όλα αυτά θα είναι αρκετά μεγάλος. Όποτε σήμερα μόνο κάποιες υποθέσεις εργασίας μπορούμε να κάνουμε. Ο Ελληνικός κόσμος μας έχει δείξει τα στάδια εξελίξεως του ανθρωποκεντρισμού, κι εμείς βρισκόμαστε ακόμη στα πρώτα. Η τεχνολογία είναι το όχημα με το οποίο θα μπορέσει η ανθρωπότητα στο μέλλον να φτάσει στα στάδια τα οποία έφτασε κάποτε κι Ελληνισμός. Ας ελπίσουμε να υπάρχει η Ελλάς ακόμη μέχρι τότε ως χώρα (κι όχι μόνο ως χώρος), ώστε να συμμετάσχει σε αυτή την ολοκλήρωση.
Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή. Το πρώτο κομμάτι στο οποίο η τεχνολογία έχει οδηγήσει σε κολοσσιαίες αλλαγές είναι η οικονομία. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα, η δυνατότητα να μεταφερθούν τεράστια κεφάλαια σε ένα δευτερόλεπτο από μία χώρα σε μια άλλη, η δυνατότητα γενικότερα των εταιριών να εγκαθιστούν θυγατρικές εταιρίες σε όποια χώρα επιθυμούν, έχει οδηγήσει σε μια αλλαγή η οποία βρίσκεται πάνω από τις δυνάμεις των κρατών. Η οικονομία κινείται υπεράνω των κυβερνήσεων, με αποτέλεσμα τα κράτη να αδυνατούν να ελέγξουν τις διεθνείς αγορές.
Όμως ακόμη και σε αυτόν τον τομέα, η τεχνολογία δεν έχει αλλάξει τόσο την ζωή μας όσο θα την αλλάξει στο μέλλον. Το μέλλον αναπτύσεται ήδη σε ορισμένες περιοχές στην Ασία. Ήδη στην Ιαπωνία λειτουργούν εργοστάσια τα οποία λειτουργούν χωρίς ανθρώπινο δυναμικό στο εσωτερικό τους. Η τεχνολογία λοιπόν σε μερικές δεκαετίες θα έχει σχεδόν αντικαταστήσει το εργατικό δυναμικό. Μια τέτοια εξέλιξη θα συνέφερε πολύ τους ανθρώπους των αγορών, καθώς θα τους γλίτωνε από τα συνδικάτα και τα όρια που πιθανών θα τους έβαζαν οι κυβερνήσεις. Ταυτόχρονα η παραγωγή θα αυξανόταν, οι μηχανές θα λειτουργούσαν επί 24ώρου βάσεως, και τα κέρδη θα ήταν πολλαπλάσια. Όσο αυτή η εξέλιξη θα προχωράει, η κοινωνία θα βυθίζεται όλο και περισσότερο στην απόγνωση και στην φτώχεια.
Εδώ όμως μπαίνει και ο κοινωνικο-πολιτικός τομέας, για τον οποίο είπαμε ότι η τεχνολογία δεν έχει ακόμη οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές. Το βασικό ερώτημα είναι το πώς θα μπορέσει η κοινωνία να αντιδράσει στην παντοδυναμία των αγορών και στην μελλοντική αντικατάστασή της ως εργατικό δυναμικό από τις μηχανές. Στο πρώτο ερώτημα, η απάντηση είναι η είσοδος της κοινωνίας στο πολιτικό σύστημα. Όπως υποστηρίζει ο καθηγητής Γιώργος Κοντογιώργης, το ζήτημα της παντοδυναμίας των αγορών έναντι των κρατών είναι πρωτίστως πολιτικό. Η πολιτική αδυναμία της κοινωνίας, είναι ο λόγος για τον οποίο οι αγορές μπορούν και την εκμεταλεύονται χωρίς να λογοδοτούν σε κανέναν. Η είσοδος της κοινωνίας στο πολιτικό σύστημα, θα ανάγκαζε τις αγορές να εναρμονιστούν με τις πολιτικές που αυτή θα επέβαλλε, κι έτσι θα ερχόταν η ισορροπία δυνάμεων. Το υπάρχον πολιτικό σύστημα είναι δέσμιο της διεθνούς των αγορών και ως εκ τούτου πολιτικά αδύναμη.
Από την άλλη, το πρόβλημα της αντικαταστάσεως των ανθρώπων από μηχανές, είναι σίγουρο ότι στο μέλλον θα δημιουργήσει μεγάλες κοινωνικές αναταραχές, οι οποίες θα οδηγήσουν και σε μεγάλες κοινωνικές αλλαγές. Μία λύση στο πρόβλημα αυτό στο ζήτημα αυτό (χωρίς να σημαίνει ότι υποχρεωτικά θα υιοθετηθεί αυτή) έχει δωθεί από το παρελθόν, και συγκεκριμένα από την Αθηναϊκή δημοκρατία. Όταν η Αθηναϊκή κοινωνία ωρίμασε και «ολοκληρώθηκε» ανθρωποκεντρικά μέσω της δημοκρατικής ιδεολογίας, βρέθηκε σε ένα δίλλημα σχετικά με την εργασία. Η «εξαρτημένη» εργασία (δηλ. παραχώρηση της ελευθερίας για ένα χρονικό διάστημα με αντάλλαγμα τον μισθό) θεωρήθηκε εμπόδιο στην κοινωνική ελευθερία με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί στην πόλη μια ιδεολογία υπέρ της απελευθερώσεως του πολίτου από την εργασία. Αποτέλεσμα της ιδεολογίας αυτής ήταν να αποχωρήσουν οι Αθηναίοι αυτοβούλως από την πρωτογενή παραγωγή και την δημιουργία πλούτου, καθώς θεωρούσε ότι αυτό την εμποδίζει από την συμμετοχή της στα κοινά («κοινωνία της σχόλης»), και προχώρησε στην άμεση αντικατάστασή της από «δούλους». Οι «δούλοι» αυτοί (οι οποίοι να τονίσουμε ότι δεν έχουνε καμία σχέση με τους δουλοπάροικους της Δυτικής Ευρώπης) αντικατέστησαν τους Αθηναίους πολίτες στην πρωτογενή παραγωγή, ενώ οι Αθηναίοι μπόρεσαν χωρίς να έχουν το άγχος της επιβιώσεως να ασχοληθούν απερίσπαστα με την πολιτική διακυβέρνηση.
Όμως τότε γεννήθηκαν άλλα δύο ερώτημα: πρώτον, το πώς θα μισθώνονταν οι Αθηναίοι οι οποίοι πλέον δεν είχαν εργασία, και δεύτερον, το πώς θα μοιραζόταν στην κοινότητα ο παραγώμενος από τους δούλους πλούτος. Έτσι, οι Αθηναίοι αποφάσισαν την καθιέρωση του πολιτικού μισθού, τον οποίο λάμβανε κάθε Αθηναίος μετά από κάθε συμμετοχή του στις συνεδριάσεις της βουλής. Ο μισθός αυτός διανεμόταν με τέτοιον τρόπο, ώστε έφτανε για μια αξιοπρεπή διαβίωση.
Αυτή λοιπόν θα μπορεί να είναι η λύση στο μελλοντικό πρόβλημα. Μια λύση η οποία διδάσκεται από το παρελθόν (χρονικά), αλλά ταυτόχρονα και μέλλον εξελικτικά και ανθρωποκεντρικά. Εφόσον η κοινωνία θα έχει μπει στο πολιτικό σύστημα (διότι αν δεν βγει από την πολιτική της αδυναμία, θα αδυνατεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματά της), κι αφού αντιμετωπίσει τις αγορές, από τις οποίες δεν θα στοχεύει την δήμευση αλλά την ενορμόνισή τους με την κοινωνία, θα μπορέσει να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία υπέρ της. Η τεχνολογία, ως νέος «δούλος» θα αναλάβει την παραγωγή του πλούτου (είτε μέσω κρατικών, είτε μέσω ιδιωτικών επιχειρήσεων), τον οποίο η πολιτεία θα καρπώνεται και θα μοιράζει στην συνέχεια σε όσους πολίτες θα συμμετέχουν στα κοινά.
Για να συμβεί όμως αυτό, χρειάζονται να περάσουν οι κοινωνίες από πολλά άλλα εξελικτικά στάδια, και ο χρόνος που θα χρειαστεί για όλα αυτά θα είναι αρκετά μεγάλος. Όποτε σήμερα μόνο κάποιες υποθέσεις εργασίας μπορούμε να κάνουμε. Ο Ελληνικός κόσμος μας έχει δείξει τα στάδια εξελίξεως του ανθρωποκεντρισμού, κι εμείς βρισκόμαστε ακόμη στα πρώτα. Η τεχνολογία είναι το όχημα με το οποίο θα μπορέσει η ανθρωπότητα στο μέλλον να φτάσει στα στάδια τα οποία έφτασε κάποτε κι Ελληνισμός. Ας ελπίσουμε να υπάρχει η Ελλάς ακόμη μέχρι τότε ως χώρα (κι όχι μόνο ως χώρος), ώστε να συμμετάσχει σε αυτή την ολοκλήρωση.
(ανοίξτε την εικόνα σε νέα καρτέλα για να δείτε το άρθρο σε μεγαλύτερο μέγεθος)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου