του Νικολάου Π. Παππά, Πολιτικού Επιστήμονος
Η Ρώμη από την ίδρυσή της (μέσα 8ου αιώνος π.Χ.) μέχρι και τα τέλη του 6ου αιώνος είχε μοναρχικό πολίτευμα. Η ίδρυση της res publica* ήταν αποτέλεσμα των κοινωνικών αναταραχών της εποχής και η εκδίωξη του Ταρκύνιου του Υπερήφανου, Ετρούσκου μονάρχη, σήμανε το ξεκίνημα μιας νέας εποχής.
Ο Ταρκύνιος σε μια από τις τελευταίες του προσπάθειες για ανακατάληψη της Ρώμης συνεργάστηκε με τον ηγεμόνα της πόλης Τούσκολο, Οκτάβιο Μαμίλιο, και άλλες λατινικές πόλεις. Η νίκη των Ρωμαίων σήμανε και την ηγεμονία τους σε ολόκληρο το Λάτιο ενώ υπεγράφη μια συνθήκη που έγραψε ο τότε ύπατος Σπούριος Κάσσιος και με την οποία οι συμβαλλόμενοι έδιναν όρκο ειρήνης, υποσχόμενοι βοήθεια η μία πλευρά στην άλλη σε περίπτωση που κάποιος δεχόταν επίθεση, ενώ τα λάφυρα από κοινούς πολέμους θα μοιράζονταν εξ ημισείας.
Η εκτέλεση του Σπούριου Κάσσιου
Έργο του Domenico Beccafumi στο Παλάτσο Πούμπλικο στη Σιένα
Αναφέρει ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς στο VI βιβλίο του για την ιστορία της Ρώμης: «Ἐγένοντο δ´ ἐν τῷ αὐτῷ χρόνῳ καὶ πρὸς τὰς τῶν Λατίνων πόλεις ἁπάσας συνθῆκαι καιναὶ μεθ´ ὅρκων ὑπὲρ εἰρήνης καὶ φιλίας, ἐπειδὴ παρακινῆσαί τ´ οὐδὲν ἐπεχείρησαν ἐν τῇ στάσει, καὶ συνηδόμενοι τῇ καθόδῳ τοῦ δήμου φανεροὶ ἦσαν, τοῦ τε πολέμου τοῦ πρὸς τοὺς ἀποστάντας ἑτοίμως ἐδόκουν συνάρασθαι. ἦν δὲ τὰ γραφέντα ἐν ταῖς συνθήκαις τοιάδε· Ῥωμαίοις καὶ ταῖς Λατίνων πόλεσιν ἁπάσαις εἰρήνη πρὸς ἀλλήλους ἔστω, μέχρις ἂν οὐρανός τε καὶ γῆ τὴν αὐτὴν στάσιν ἔχωσι· καὶ μήτ´ αὐτοὶ πολεμείτωσαν πρὸς ἀλλήλους μήτ´ ἄλλοθεν πολέμους ἐπαγέτωσαν, μήτε τοῖς ἐπιφέρουσι πόλεμον ὁδοὺς παρεχέτωσαν ἀσφαλεῖς βοηθείτωσάν τε τοῖς πολεμουμένοις ἁπάσῃ δυνάμει, λαφύρων τε καὶ λείας τῆς ἐκ πολέμων κοινῶν τὸ ἴσον λαγχανέτωσαν μέρος ἑκάτεροι· τῶν τ´ ἰδιωτικῶν συμβολαίων αἱ κρίσεις ἐν ἡμέραις γιγνέσθωσαν δέκα, παρ´ οἷς ἂν γένηται τὸ συμβόλαιον».
Τα προβλήματα για τη Ρώμη, όμως, δεν θα τελείωναν εκεί. Πριν καλά καλά η res publica σταθεί στα πόδια της θα δεχθεί επιθέσεις (την ίδια χρονική περίοδο με του Ταρκυνίου) από τρεις διαφορετικούς λαούς. Τους Ουόλσκους, τους Σαβίνους και τους Αίκουους. Οι Ουόλσκοι κατέλαβαν περιοχές του νοτίου Λατίου (στην πεδιάδα Ποντίνα), οι Σαβίνοι προσπαθούσαν να καταλάβουν την οδό Σαλάρια ώστε να έχουν τον έλεγχο της διακίνησης του αλατιού και άλλων σημαντικών εμπορευμάτων, ενώ οι Αίκουοι κατέλαβαν το Τίβολι και την Πραίνεστο. Παρότι η Ρώμη κατάφερε να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις αυτές τα κοινωνικά προβλήματα οδήγησαν σε αλλαγές στην εσωτερική δομή της.
Από τις μεταρρυθμίσεις του Σέρβιου Τύλλιου κατά τα μέσα του 6ου αιώνος π.Χ. οι Ρωμαίοι πολίτες οργανώνονταν με βάση την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκαν (ενώ στο παρελθόν βασικό στοιχείο ήταν οι σχέσεις συγγένειας – φρατρίες). Οι Ρωμαίοι τότε χωρίστηκαν σε 6 κοινωνικές τάξεις και η κάθε τάξη χωριζόταν σε εκατονταρχίες. Αυτό συνέβαινε διότι στη Ρώμη δεν υπήρχαν μισθοφόροι, αλλά οι ίδιοι οι πολίτες αναλάμβαναν την άμυνα της πόλης και ανάλογα με την οικονομική τους δυνατότητα έπρεπε να έχουν τον ανάλογο εξοπλισμό (εκτός από την τελευταία τάξη η οποία αδυνατούσε να αντεπεξέλθει στις οικονομικές απαιτήσεις).
Αυτή η λογική αποδείχθηκε προβληματική καθώς οι συνεχείς πόλεμοι έκαναν τους πλουσίους πλουσιότερους και τους φτωχούς φτωχότερους. Δεδομένου ότι οι πόλεμοι γινόντουσαν την εαρινή περίοδο (Μάρτιο με Οκτώβριο) η οποία ήταν σημαντική για τις αγροτικές δραστηριότητες στη Ρώμη, οι πλούσιοι (πατρίκιοι και ιππείς) μπορούσαν να αντεπεξέλθουν (αφήνανε κάποιον μισθωτό ή «πελάτη» στα κτήματα) ενώ οι μικρομεσαίοι (πληβείοι) αδυνατούσαν να τα βγάλουν πέρα και βρίσκονταν καταχρεωμένοι στους πιο ευκατάστατους.
Οι πληβείοι θα αντιδράσουν δυναμικά το 494 π.Χ. με την κίνησή τους να αποσχιστούν από τη Ρώμη και να πάνε βορειοανατολικά της πόλης, στο Ιερό Βουνό. Εκεί θα δημιουργήσουν μια δική τους συνέλευση με στόχο την προστασία τους από την ισχύ των πατρικίων. Δεν οργανώθηκαν βάσει της κοινωνικής τους τάξης αλλά με εδαφικά κριτήρια και τις κουρίες. Η ρωμαϊκή σύγκλητος αναγνώρισε το 449 π.Χ. την συνέλευση των πληβείων, τους επέτρεψε να εκλέγουν δικούς τους αξιωματούχους (τριβούνιους και αιδίλους) κι έτσι οι πληβείοι επέστρεψαν στη Ρώμη. Οι τριβούνιοι είχαν καθήκον να βοηθάνε τους πληβείους και να τους προστατεύουν από τις προσβολές και τη βία πατρικίων αξιωματούχων. Οι αιδίλοι ήταν φύλακες των διαταγμάτων των πληβείων και φύλακες τριών ναών στους οποίους φυλάσσονταν τα πρόστιμα που επιβάλλονταν σε όσους έβλαπταν πληβείους.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι μετά την απόσχιση των πληβείων από τη Ρώμη έγινε μια προσπάθεια από τον Σπούριο Κάσσιο (τον αναφέραμε παραπάνω) να λύσει τα προβλήματα. Παρότι πρότεινε ορισμένα εδάφη που είχαν κερδηθεί από πολέμους να μοιραστούν στους φτωχούς, η σύγκλητος, πιστεύοντας ότι ο Κάσσιος ήθελε να αποκτήσει δύναμη από τους φτωχούς ώστε να επιβάλλει μια νέα μοναρχία, αρνήθηκε την πρόταση (για την ιστορία, ο Κάσσιος λίγο καιρό μετά εκτελέστηκε με αυτή την κατηγορία).
Η πρόταση αυτή ήταν δύσκολο να γίνει αποδεκτή και για έναν άλλο λόγο. Γενικά στην αρχαϊκή εποχή η γη των ηττημένων περνούσε στην κατοχή αυτών που… είχαν φτάσει πρώτοι σε αυτή. Αυτή η λογική βόλευε τους πιο ευκατάστατους πολίτες που καταλάμβαναν μεγάλο μέρος των γαιών και οι συγκλητικοί, που ήταν μεταξύ εξ αυτών, δεν επρόκειτο να δέχονταν μια τέτοια αλλαγή στον τρόπο διανομής.
Οι πληβείοι μπορεί να μην πέτυχαν να λύσουν το κοινονικο-οικονομικό τους πρόβλημα, όμως η επιμονή τους θα οδηγήσει σε μια μεταρρύθμιση που θα στιγματίσει την ιστορία της πόλης. Αλλά για την αλλαγή αυτή θα μιλήσουμε στο επόμενο μέρος του αφιερώματός μας…
Διάγραμμα που δείχνει τον τρόπο λειτουργίας της
Ρωμαϊκής Πολιτείας όπως διαμορφώθηκε τελικά
τέλος Α’ μέρους
*Η res publica λανθασμένα μεταφράζεται στα ελληνικά ως “δημοκρατία”, κάτι που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Η δομή της Ρώμης ήταν καθαρά ολιγαρχική και ως εκ τούτου ο όρος πρέπει να μεταφράζεται ως ένα αβασίλευτο πολίτευμα (ή απλά “πολιτεία”).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου